Geçenlerde çalıştığım hastanede nöbet tutarken, gelen bir hasta, “pratisyen hekim” olduğum için çocuğunu bana muayene ettirmek istemedi. 32 yıllık hekimlik hayatımda ilk defa başıma gelen bu olaydan sonra birden bire Dr. İlizarov’u, Gavriil Abramoviç İlizarov’u hatırladım. Tabiî ki ilk anda sizler için (sıra dışı bir Rus adı gibi görünen) İlizarov ismi, bir anlam ifade etmeyebilir. Ama bu adı Doktor İlizarov diyerek düzeltirsem biraz daha anlam kazanır. Ancak Pratisyen Doktor İlizarov diyecek olsam, hemen nereye varacağımı anlarsınız. O  Bir Pratisyen Hekimdi Sovyet Bilimler Akademisi  Onursal Profesörlük Ödülü, Lenin Bilim Nişanı gibi çok sayıda bilimsel ödülü, 3500 uluslar arası bilimsel yayını, 9 kitabı olan Dr. İlizarov bu başarılarının hepsini Sibirya’da bir pratisyen  hekim olarak çalışırken bulduğu, milyonlarca kişiye hayat ışığı veren bir yöntemle sağladı. Adıyla yani “İlizarov Yöntemi” diye anılan bu ortopedik iyileştirme yöntemi, bugün tüm dünyada en yaygın olarak kullanılan tıbbî tedavilerden biridir.

İlizarov Yöntemi, bugün dünyada en yaygın olarak kullanılan tıbbî tedavilerden biridir.

İlizarov Yöntemi denilen (tıbbî ismi Eksternal Fiksasyon veya Distraksiyon Osteogenesi) bu tedavi yöntemi ile ilgili bilgileri yandaki kutuda bulabileceğinize göre, ben yazıma izninizle Gavriil Abramoviç İlizarov’un yaşam öyküsüyle devam etmek istiyorum.

İlizarov Yöntemi Nedir?
Uygun biyolojik ve mekanik koşullarda, kemiğin kan dolaşımını koruyarak yapılan bir osteotomi (kemiğin kesilmesi) sonrası kemik uçları kontrollü ve dereceli olarak birbirinden uzaklaştırılır ise arada yeni kemik oluşur, bu olaya “Distraksiyon osteogenezi-İlizarov yöntemi” denilmektedir. Uzatma sırasında sinirler, kaslar, damarlar dahil bütün yumuşak dokular uzar. Bunun için uzvun dışından uygulanan, halkalar ile tutturulmuş vidalar kullanılır. Bu yöntemle çeşitli nedenlerle kaynamayan kemiklerin kaynaması sağlanabildiği gibi, kısa kalmış kemikler 12,5 santime kadar uzatılabilir. Böylece cücelerin boyu uzatılabildiği gibi, herhangi bir nedenle bacağı kısa kalmış insanların kısa bacakları uzatılarak, topallamaları engellenir. Bu yöntem Türkiye’de Prof. Dr Mahir Gülşen’in verdiği eğitimler sonucu yayılmıştır. Dr. Gülşen mesleğini Adana’da sürdürmektedir.

Aşçı Külahlı Doktor
Beyaz önlük ve aşcı külahlarına benzeyen beyaz başlığı nedeniyle, fotoğrafını gördüğünüzde farklı bir insanla karşı karşıya olduğunuzu hemen anlayacağınız bu büyük doktorun sıra dışı öyküsü; Kafkasya’da başlıyor, Sibirya’da şekilleniyor ve tüm dünyaya yayılıyor... 1921 yılında Kafkasya’da (Azerbaycan’da) doğan Gavriil, yokluk nedeniyle ilkokula ancak 11 yaşına gelince gidebiliyor. Daha sonra tıp fakültesini bitirip, Sibirya’nın Kurgan Bölgesi’ne, söylenen odur ki, Türkiye’nin yüz ölçümüne eşit bir alanın tek doktoru olarak atanıyor.

Pratisyen, Bir Organa Fikse Olmaz
Türkiye kadar büyük bir toprağın tek doktoru oldun mu, pratisyen olsan bile, herkese çare üretmek zorundasın. Eğer hastalarına karşı ilgiliysen, bir organa fiske olmayıp, hastalara geniş açıyla bakabilmeyi öğrendiğin için de yaratıcı tedavi yöntemleri ortaya çıkarabilirsin. Şimdi Sibirya’yı düşünün bir kere… Soğuk ve buzun ortaklaşa çabası sonucu, düşmeye bağlı zorlu kırıkların çok olacağı aşikar. Üstelik hastaların büyük merkezlere ulaşması zor. Geç kaynayan veya iltihaplanan kırıklar gırla gidiyor ve Gariil Abramoviç tek doktor… Pratisyen… Başının çaresine kendi bakmak zorunda…

Atın bağlandığı kolanın, arabanın direklerini nasıl dengede tuttuğunu dikkatlice gözleyen İlizarov, bunu kaynamayan kırıklarda uygulayabileceğini hayal ediyor.

Atın Kolanından Alınan İlham
Gavriil’e ilham, bir at arabasını izlerken geliyor. Zannederim 50’li yıllar… Atın bağlandığı kolanın, arabanın direklerini nasıl dengede tuttuğunu gözleyen İlizarov bunu kaynamayan kırıklarda uygulayabileceğini hayal ediyor. Kırığın iki parçasını dairesel aletlerle dışarıdan tespit eder ve vidalarla uzaklaşan kırığı birbirine yaklaştırırsa, kaynamayan kırığın daha kolay kaynayacağını düşünüyor. Tabii ki düşünmekle kalmayıp uyguluyor.

Bir Bacağı Kısa Olanın Bacağını Uzatabilirim
Tanrı iyi şeyler peşinde olanların yardımcısıdır… Veya Paul Coelho’nun deyimiyle “Sen iyi bir şey yapıyorsan, evren senin için işbirliği eder...” Gavriil’in de şansı, ona ilk kez o günlerde yardım ediyor, hastalarının biri, vidaları sıkıp kemik uçlarını birbirine yaklaştıracağına yanlışlıkla uzaklaştırıyor. Ancak gariptir ki, buna rağmen kemiğin kaynadığını ve uzaklaşan kemik uçlarının arasının yeni oluşan kemik dokusu ile dolduğu için kemiğin biraz uzadığını fark ediyor.

Birbirinden yanlışlıkla uzaklaştırılan kemiklerin yine de kaynadığını ve uzadığını fark ediyor.

Bu kez bizim pratisyenin önüne yeni bir fikir  çıkıyor:
“Bir bacağı kısa olanların bacağını bu yöntemle uzatabiliriz”
Sonunda 1955 yılında, Sibirya’nın Kurgan Kasabası’nın  basit hastanesinde, bugün adına İlizarov denen yöntemi uygulamaya başlıyor. Gavriil Abramoviç İlzarov’a Sibirya’dan akın akın hasta gelmeye başlıyor. Ünü tüm Sibirya’da yayılıyor. Tam bu sırada şansı bir kez daha kendine yardım ediyor.

Brummel’in Öyküsü
O  yıllar yüksek atlama dünya şampiyonu olan Valery Brummel, düşüp bacağını kırmıştır ve klasik tedavi yöntemleri ile düzelmemektedir. Sporcunun bir bacağı kısa kalmıştır. Artık  yeniden yarışması imkân dışına çıktığı an Brummel, İlizarov’a gider ve yapılan tedavinin sonucu 5 metre 50 santimi aşarak yeni dünya rekorunu kırar. Bu başarı, İlizarov’un ününü Tüm Sovyetler Birliği’ne duyurur. 1968 yılında, yöntemini bir yüksek lisans tezi olarak sunduğu bilim kurulu kendini ayakta alkışlayarak, olmayacak bir şey yapar ve bu tezi doktora kabul eder. İlizarov artık bir ortopedisttir. Ama o yıllar soğuk savaş dönemidir. İlizarov, Lenin Bilim Ödülünü almış olmasına rağmen, ülkesinin dışa kapalı olması nedeniyle batı ülkeleri onu ve yöntemini maalesef tanıyamamıştır.

Carlo Mauri’nin Bacağı
Yirmi yıl önce bir kayak kazasında  bacağını kırıp, iyileşmesi gerçekleşmemiş Carlo Mauri isimli bir gazeteci, işi nedeniyle Kurgan’ı ziyaret etmektedir. Yıl 1980… Kurgan’da İlizarov’un ününü duyunca, müzmin hastalığı için kahramanımıza danışır. Tabi ki sonuç yine aynı… Mauri’nin de  doktorların “Yalancı eklem” diye isimlendirdikleri hastalığı, İlizarov yöntemi ile iyileşir. Mauri de memleketine gidince bu mucizeyi gazetesinde yazar, yazmakla da  kalmaz, İlizarov’u İtalya’ya davet ettirir. İlizarov yöntemini İtalya’daki kongrede dünyaya sunar ve ilk İlizarov alet takımını vererek, İtalyan doktorların  bu yöntemi kullanmalarını sağlar. Artık sel yoluna girmiş, su akmaktadır... Dünyanın her tarafından ortopedistler, yöntemi öğrenmek için Kurgan’a akın etmeye başlamış ve Türkiye de dahil tüm dünya bir pratisyen hekimin bulduğu yöntemle milyonlarca hastaya şifa vermeye başlamıştır. İlizarov 1992 yılında vefat edene kadar pratisyen bir hekimken bulduğu bu yöntemi binlerce doktora öğretir. Belki de çocuğunun tedavisinin gecikmesi pahasına, o hasta yakınının beni beğenmediği o saatlerde,  birçok hasta İlizarov yöntemi ile sağlığına kavuşuyordu…
Kim bilir!..